بررسی خصوصیات رشدی و فیزیولوژیکی تحمل به سرما در گیاه کوشیا (kochia scoparia)

محیط رشد گیاهان همواره پویا بوده و پهنه کنش ها و واکنش های متقابل میان اجزای زنده و غیر زنده می باشد. دمای پایین یکی از مهم ترین عوامل غیرزیستی محدود کننده رشد، تولید و توزیع جغرافیایی گیاهان است. کوشیا (kochia scoparia) گیاهی چهار کربنه است که به دلیل سازگاری مناسب با شرایط نامساعد محیطی، گسترش زیادی یافته و می تواند منبع خوبی از علوفه از طریق تولید زیست توده در شرائط دشوار فراهم کند. با وجود این کشت و زراعت آن به شدت تحت تاثیر شرایط محیطی و به ویژه تنش دمای پایین قرار می گیرد. پژوهش حاضر با هدف بررسی برخی ویژگی های زراعی، ریخت شناسی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه کوشیا تحت شرایط تنش سرما طی سه آزمایش جداگانه اجرا شد. در آزمایش اول امکان کشت کوشیا (سه توده بیرجند، سبزوار و بروجرد) در تاریخ های متفاوت پاییزه و بهاره (شامل هفت تاریخ کاشت بیستم ماه های مهر، آبان و اسفند سال 1387 و فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر سال 1388) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بوته های حاصل از تاریخ های کاشت مهر و آبان به دلیل سرمای پاییز و زمستان از بین رفتند. ارتفاع بوته، عملکرد شاخساره و عملکرد بیولوژیک با تاخیر در کاشت از اسفند ماه به تیرماه کاهش یافتند. توده بیرجند نسبت به توده های دیگر ارتفاع بوته بیشتری داشت، ولی بین توده ها از نظر عملکرد شاخساره اختلاف معنی داری وجود نداشت و عملکرد بیولوژیک در توده سبزوار بیشتر از سایر توده ها بود. عملکرد بذر در گیاهان کشت شده در فروردین نسبت به سایر تاریخ کشت ها بیشتر بود ولی بین توده ها اختلافی از این نظر وجود نداشت. گیاهان حاصل از تاریخ های کاشت خرداد و اسفند به ترتیب بیشترین و کمترین درصد شاخص برداشت را داشتند. در آزمایش دوم، اثر هگزاکونازول و پنکونازول در بهبود تحمل به سرمای دیررس بهاره کوشیا در شرایط نسبتا کنترل شده مورد مطالعه قرار گرفت. در این آزمایش غلظت های مختلف هگزاکونازول و پنکونازول (0 ، 10 و 20 میلی گرم در لیتر) قبل از اعمال سرما روی گیاهان تیمار شد و سپس گیاهان در شرایط کنترل شده در معرض دماهای یخ زدگی (0 ، 2- ، 4- ، 6- و 8- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. نتایج نشان داد که کاهش دما تاثیر معنی داری بر نشت الکترولیت ها، درصد بقاء، ارتفاع بوته و وزن خشک آن داشت. افزایش غلظت تریازول ها به میزان 10 و 20 میلی گرم در لیتر در مقایسه با تیمار شاهد سبب کاهش نشت الکترولیت ها شد، بطوری که lt50el از 9/5- به 2/7- کاهش داشت. کاربرد تریازول ها با غلظت های 10 و 20 میلی گرم در لیتر وزن خشک و ارتفاع گیاه را کاهش داد، ولی تاثیر معنی داری بر درصد بقاء گیاهان نداشت. در آزمایش سوم، کاربرد پاکلوبوترازول در تخفیف اثر تنش یخ زدگی بر کوشیا در محیط نسبتا کنترل شده مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش غلظت های مختلف پاکلوبوترازول (0، 10، 20 میلی گرم در لیتر) قبل از اعمال سرما در محیط ریشه روی گیاهچه های کوشیا تیمار شد و سپس گیاهان در شرایط کنترل شده در معرض دماهای یخ زدگی (0، 3-، 6-، 9-، 12- و 16- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. نتایج نشان داد که با کاهش دما تا 9- درجه سانتی گراد میزان نشت الکترولیت ها ثابت ماند و کاهش دما به 12- درجه سانتی گراد موجب افزایش شدید نشت الکترولیت ها گردید. همچنین درصد بقاء نیز تا دمای 9- درجه سانتی گراد تحت تاثیر قرار نگرفت ولی کاهش دما به 12- درجه سانتی گراد موجب کاهش معنی دار آن گردید. کاربرد پاکلوبوترازول باعث افزایش میزان کلروفیل a و b، مهار فعالیت رادیکال dpph و درصد بقاء شد ولی میزان پرولین، کربوهیدرات های محلول، فنل کل و میزان نشت الکترولیت ها را کاهش داد. اثر برهمکنش دما و توده بر مجموع رنگدانه ها حاکی از افزایش آنها در توده بروجرد در غلظت 20 میلی گرم در لیتر پاکلوبوترازول بود و میزان پرولین و کربوهیدرات ها در توده سبزوار و تیمار عدم کاربرد پاکلوبوترازول به طور معنی داری بیشتر از سایر تیمارها بود. بطور کلی نتایج نشان داد که کوشیا در شرایط نسبتا کنترل شده، در کشت زودرس بهاره و کشت پاییزه به ترتیب قادر به تحمل دمای 6- و 10- درجه سانتی گراد می باشد، ضمن اینکه کاربرد برخی ترکیبات شیمیایی خانواده ترایازول ها سبب بهبود تعدادی از شاخص های تحمل به تنش یخ زدگی در این گیاه شد.